नवी दिल्ली: बिहार विधानसभा निवडणुकीची रणधुमाळी सुरू झाली असताना, संपूर्ण देशाचे लक्ष एका व्यक्तीवर खिळले आहे – ते म्हणजे राजकीय रणनीतीकार प्रशांत किशोर. त्यांच्या ‘जन सुराज’ अभियानाने बिहारच्या पारंपारिक द्विध्रुवी राजकारणात तिसरा कोन निर्माण केला आहे. स्वतः निवडणूक लढवत नसले तरी, प्रशांत किशोर हेच ‘किंगमेकर’ ठरतील. नेमकी हीच भीती सत्ताधारी एनडीए (NDA) आणि विरोधी महाआघाडी (Mahagathbandhan) या दोन्ही प्रमुख आघाड्यांना वाटत आहे.

प्रशांत किशोर यांचे ‘जन सुराज’ मॉडेल काय आहे?

गेल्या दोन वर्षांपासून प्रशांत किशोर ‘जन सुराज’ यात्रेच्या माध्यमातून बिहारचा गाव न् गाव पिंजून काढत आहेत. हे अभियान सध्या तरी राजकीय पक्ष नसून, व्यवस्थेत बदल घडवू पाहणारा मंच असल्याचा दावा केला जातो.

• उद्दिष्ट: ‘जन सुराज’चा मुख्य उद्देश हा बिहारमध्ये गेल्या ३०-३५ वर्षांपासून सुरू असलेल्या लालू प्रसाद यादव आणि नितीश कुमार यांच्या राजकारणाला एक नवा, सुशिक्षित आणि स्थानिक पर्याय देणे हा आहे.
• उमेदवार: किशोर यांनी तळागाळातील, स्वच्छ प्रतिमेच्या आणि नवीन चेहऱ्यांना संधी देण्यावर भर दिला आहे.
• रणनीती: स्वतः मुख्यमंत्रीपदाचा चेहरा न बनता, प्रशांत किशोर हे केवळ एक संघटक म्हणून काम पाहत आहेत. त्यांनी स्वतः निवडणूक न लढवण्याचा निर्णय घेतला आहे, जेणेकरून ते संपूर्ण राज्यात प्रचारावर लक्ष केंद्रित करू शकतील.

एनडीए आणि महाआघाडीला भीती का वाटते?

बिहारचे राजकारण प्रामुख्याने जातीच्या समीकरणांवर चालते. एनडीए आणि महाआघाडी या दोघांचेही आपापले पारंपारिक ‘व्होट बँक’ आहेत. प्रशांत किशोर नेमक्या याच व्होट बँकेला सुरुंग लावत आहेत.

मतांचे विभाजन (Vote Splitting)

‘जन सुराज’चे उमेदवार दोन्ही आघाड्यांची मते खाण्याची शक्यता आहे.

1. महाआघाडीला फटका: किशोर यांनी अनेक ठिकाणी आरजेडीच्या (RJD) पारंपारिक यादव-मुस्लिम व्होट बँकेत बसतील असे उमेदवार दिले आहेत. यामुळे तेजस्वी यादव यांच्यासमोरील आव्हान वाढले आहे.
2. एनडीएला धोका: त्याचप्रमाणे, त्यांनी JDU आणि BJP च्या मतदारांमध्ये (उदा. सवर्ण, अति-मागास) लोकप्रिय असलेल्या चेहऱ्यांना मैदानात उतरवले आहे.

या मतविभाजनामुळे अनेक ‘काँटे की टक्कर’ असलेल्या जागांवर ‘जन सुराज’चे उमेदवार विजयी होऊ शकले नाहीत, तरी ते प्रमुख पक्षांच्या उमेदवारांना पाडण्याची ताकद नक्कीच ठेवतात.

‘नाराज’ मतदारांचा नवा पर्याय

नितीश कुमार यांच्यावरील नाराजी, तेजस्वी यादव यांच्यावरील जुने आरोप आणि दोन्ही आघाड्यांच्या ‘त्याच त्या’ चेहऱ्यांना विटलेला एक मोठा वर्ग बिहारमध्ये आहे. प्रशांत किशोर नेमक्या याच वर्गाला आकर्षित करत आहेत. शिक्षण, रोजगार आणि प्रशासकीय सुधारणा या मुद्द्यांवर त्यांचा भर तरुणांना भावत आहे.

प्रशांत किशोर ‘किंगमेकर’ची भूमिका बजावणार?

विश्लेषकांच्या मते, ‘जन सुराज’ला स्वतःच्या बळावर बहुमत मिळवणे अशक्य असले, तरी ते इतक्या जागा नक्कीच जिंकू शकतात की बिहारमध्ये त्रिशंकू विधानसभा अस्तित्वात येईल. अशा परिस्थितीत, सरकार स्थापनेच्या चाव्या प्रशांत किशोर यांच्या हाती येतील आणि ते खऱ्या अर्थाने ‘किंगमेकर’ ठरतील.

बिहार विधानसभा निवडणुकीचा निकाल काहीही लागो, प्रशांत किशोर यांनी राज्याच्या राजकारणात एक नवा प्रवाह निश्चितच निर्माण केला आहे. त्यांनी एनडीए आणि महाआघाडी या दोन्ही छावण्यांची झोप उडवली आहे, हे नक्की. आता ते फक्त ‘व्होट कटवा’ ठरतात की ‘किंगमेकर’, हे पाहणे औत्सुक्याचे ठरेल.