रतन टाटा: वयाच्या 86व्या वर्षी महान उद्योगपतीचे निधन – जीवन, शिक्षण, कार्य आणि देशासाठी योगदान

रतन टाटा यांचा जन्म 28 डिसेंबर 1937 रोजी मुंबई येथे झाला. त्यांचे बालपण विशेष काही सोपे नव्हते. त्यांच्या पालकांचा लवकरच घटस्फोट झाला आणि त्यांचे संगोपन त्यांच्या आजोबा जे.आर.डी. टाटा यांच्या कडे झाले. टाटा कुटुंबातील परंपरा आणि कर्तृत्वामुळे त्यांच्यावर लहानपणापासूनच मोठ्या जबाबदाऱ्या येऊन ठेपल्या होत्या. त्यांनी आपले प्राथमिक शिक्षण मुंबईतील कॅथेड्रल अँड जॉन कॅनन स्कूलमध्ये पूर्ण केले आणि पुढे हॅरो स्कूल, लंडन येथे शिक्षण घेतले. त्यानंतर त्यांनी कॉर्नेल युनिव्हर्सिटीमधून आर्किटेक्चर आणि स्ट्रक्चरल इंजिनिअरिंगमध्ये पदवी प्राप्त केली. शिक्षणाच्या काळातच त्यांनी व्यवस्थापन क्षेत्रातील आपले कौशल्य विकसित करण्यासाठी हार्वर्ड बिझनेस स्कूलमधून अॅडव्हान्स मॅनेजमेंट प्रोग्राम पूर्ण केला.

रतन टाटा यांनी 1962 साली टाटा समूहात प्रशिक्षक म्हणून आपले करिअर सुरू केले. यावेळी त्यांनी जमशेदपूरमधील टाटा स्टील प्लांटमध्ये ब्लू-कॉलर कामगार म्हणून सुरुवात केली. यामुळे त्यांना तळागाळातील कामकाजाची चांगली समज आणि कामगारांशी जवळीक निर्माण झाली. 1991 साली, जे.आर.डी. टाटा यांनी त्यांना टाटा समूहाचे अध्यक्ष म्हणून नियुक्त केले, जेव्हा समूह काही समस्यांशी लढत होता. त्यानंतर रतन टाटा यांनी आपल्या दूरदर्शी दृष्टिकोनामुळे टाटा समूहाला नव्या उंचीवर नेले.

रतन टाटा यांच्या नेतृत्वाखाली, टाटा समूहाने जागतिक स्तरावर आपला ठसा उमठवला. त्यांनी विविध क्षेत्रांमध्ये विस्तार साधून अनेक आंतरराष्ट्रीय अधिग्रहणे केली. टेटली (चहा कंपनी), जग्वार लँड रोव्हर (ऑटोमोबाईल ब्रँड), आणि कोरस (स्टील कंपनी) या कंपन्यांची अधिग्रहणे हे त्यांचे महत्त्वाचे निर्णय होते. त्यांच्या नेतृत्वामुळे टाटा समूहाची ओळख जागतिक स्तरावर मजबूत झाली.

भारताच्या ऑटोमोबाईल उद्योगात टाटा मोटर्सच्या माध्यमातून त्यांनी एक नवी दिशा दिली. टाटा इंडिका ही भारतात तयार करण्यात आलेली पहिली स्वदेशी कार होती, जी त्यांनी 1998 मध्ये बाजारात आणली. याचबरोबर, त्यांनी सर्वसामान्य माणसासाठी नॅनो कार तयार करून एक मोठे धाडस केले. ही जगातील सर्वात स्वस्त कार म्हणून ओळखली जाते.

रतन टाटा केवळ एक यशस्वी उद्योगपती नव्हते, तर ते एक महान परोपकारी व्यक्ती होते. त्यांनी आपली संपत्ती समाजाच्या उन्नतीसाठी दान केली. टाटा ट्रस्ट्सच्या माध्यमातून शिक्षण, आरोग्य, आणि ग्रामीण विकास या क्षेत्रांत त्यांनी मोठे योगदान दिले आहे. कॅन्सर रुग्णांसाठी त्यांनी मोफत रुग्णालयांची स्थापना केली, जी आजही गरिबांसाठी मोफत उपचार देत आहे.

आरोग्यसेवा, शिक्षण, आणि शाश्वत विकास हे त्यांच्या दृष्टीने महत्त्वाचे होते. त्यांच्या परोपकारी विचारांमुळे टाटा ट्रस्टने देशातील गरिबांच्या जीवनमानात सुधारणा घडवून आणली.

रतन टाटा यांनी 2012 मध्ये टाटा समूहाच्या अध्यक्षपदावरून निवृत्ती घेतली. त्यांच्या निवृत्तीनंतर सायरस मिस्त्री यांची समूहाचे अध्यक्ष म्हणून निवड करण्यात आली. मात्र, काही मतभेदांनंतर मिस्त्री यांना पद सोडावे लागले आणि नंतर एन. चंद्रशेखरन यांची समूहाचे अध्यक्ष म्हणून नियुक्ती करण्यात आली. त्यांच्या निवृत्तीनंतरही रतन टाटा यांनी समूहाच्या विकासात आणि समाजोपयोगी उपक्रमांमध्ये सक्रिय सहभाग घेतला.

रतन टाटा यांच्या कर्तृत्वासाठी त्यांना अनेक सन्मान आणि पुरस्कारांनी गौरविण्यात आले आहे. 2000 साली त्यांना भारत सरकारने ‘पद्मभूषण’ पुरस्कार दिला, तर 2008 साली ‘पद्मविभूषण’ या देशातील दुसऱ्या क्रमांकाच्या सर्वोच्च नागरी सन्मानाने त्यांना सन्मानित करण्यात आले.

–

रतन टाटा यांचे जीवनकार्य हे भारताच्या औद्योगिक विकासासाठी आणि समाजाच्या उन्नतीसाठी एक प्रेरणादायी कहाणी आहे. त्यांच्या दूरदर्शी दृष्टिकोनामुळे टाटा समूहाने जागतिक पातळीवर यश मिळवले. समाजसेवा, परोपकार, आणि प्रामाणिक व्यवसायाची नीती हे त्यांचे जीवनातील मुख्य मूल्य होते. त्यांच्या निधनाने भारताने केवळ एक महान उद्योगपती नाही, तर एक स्नेही, दूरदर्शी, आणि समाजाच्या हिताचा विचार करणारा मार्गदर्शक गमावला आहे.

रतन टाटा यांचे योगदान कायमस्वरूपी राहील, आणि त्यांचे जीवनकार्य उद्योजकतेच्या क्षेत्रात प्रेरणादायी ठरेल.